Газетамы әллә интернет челтәрендәге сайтлармы?

Икесе дә бик кирәк, дияр идем мин. Газетаның үз урыны, үз таяну ноктасы – укучысы бар. Милләтебезне агартуда, мәдәниятле һәм гыйлемле итүдә матбугат һәрчак игелекле эш башкарып килде. Патша Россиясендә ни татар матбугатын, ни мәгарифен үстерү өчен, хөкүмәт бер тиен акча да бүлеп бирмәгән заманнарда да татарның могтәбәр байлары – иганәчеләре ярдәме белән газета-журналлар чыгып торган. Татар халкы һәрвакыт белемгә омтылып яшәгән. Зыялы катлау вәкилләре белән беррәттән бай сәүдәгәрләр һәм халыкның урта катлавы да матбугаттан файдаланган. Совет чорында да матбугат чараларыннан файдалану гадәти күренеш саналды. Һәр өйдә бишәр-алтышар төрле газета була торган иде. Өенә газета килгәч, кеше аны укымый калмый иде. Гел үткән заманда сөйләвемә гаҗәпләнмәгез, чөнки, кызганыч, бүген газета-журналлар уку, алардан белем чыганагы буларак файдалану тиешле дәрәҗәдә түгел. Кайчак уйлап куям: әле ярый авылда яшәүче пенсионерлар (аларның күбесе совет чоры тәрбиясе алган кешеләр) бар. Әле хәзер дә кайсы гына өйгә керсәң дә, бер-ике төрле газета-журналга тап буласың. Бүгенге матбугаттан файдаланучылар саны шулар исәбенә шактый арта.

Шәһәрдә эш башкачарак тора. Мәсәлән, безнең тугыз катлы йортта атнага бер бушлай килә торган реклама газеталарыннан тыш, башка төрлеләрен алдыручыларны (рус телендәгеләре турында сүз бармый) күргәнем юк. Гадәттә мин, үзем укып-танышып чыкканнан соң, газеталарны башта күршеләргә укытам, аннан соң подъездның беренче катына төшереп куям. Шунысы гаҗәп: алалар, укыйлар. Бигрәк тә “Шәһри Казан”ны яраталар, хәтта көтеп торалар. Ни өчен газеталарны үзегез алдырмыйсыз, бәяләре дә югары түгел бит, дигән сорауга, эш күп, почтага барып язылырга вакыт юк дигән сылтауларны (игътибар итегез: берәү дә акча юк дими) ишетергә туры килде. Мин шундый нәтиҗә ясадым. Газеталар белән кызыксыналар һәм укыйлар икән, димәк, андагы материаллар кызык. Тора-бара безнең йортта газета алдырырга теләүчеләр барлыгы да беленде. Бер-икесе язылды да. Бу пассив пропаганда алып барганда шулай, әгәр чынлап торып эшләсәң, газета укучыларның санын күпкә арттырырга мөмкиндер, мөгаен. Мәсәлән, предприятиеләргә барып язу эшен оештыру мөмкиндер дип саныйм.

Укучылар санының кимүе акчага гына да бәйле түгел, минемчә. Уйлана торгач, мин шундый фикергә килдем: беренчедән, иң элек газета-журналларыбызның сыйфатын яхшыртырга кирәк. Кызыксындырам дип, тоссыз мәзәкләр яисә килделе-киттеле мәгълүматлар, сыйфатсыз әсәрләр бастыру белән шөгыльләнсәң, ерак китә алмыйсың. Алар белән югары зәвыклы укучы тәрбияләп булмый. Матбугат чыганакларының кызыклы рубрикалары да, төрле контингент укучыларның һәммәсе өчен дә яраклы материаллары да җитәрлек булсын. Мисалга мин “Мәдәни җомга” газетасын китерә алам. Монда бар да уйланылган: фән һәм сәнгатькә дә, мәгариф-мәдәнияткә дә, төрле жанрдагы әдәби әсәрләргә дә һәм башка күп кенә мәгълүмати материалларга да урын бирелгән. Күренекле шәхесләребез турында да шуннан укый алабыз. Кайсы санын укысаң да, үзеңә кирәкле нәрсәне алып була бу газетадан. Шәхсән мин “Мәдәни җомга”ны татар дөньясының Мәккәсенә тиңлим.

Икенчедән, бездә газета-журналлар турында мәгълүмат бик аз. Дөрес, безгә, төрле газеталар һәм “Казан утлары”н укып тәрбияләнгән буын кешеләренә, бу кирәк тә түгел. Без нинди шартларда яшәсәк тә, беренче чиратта тамак мәсьәләсен түгел, рухыбызны кайгыртачакбыз, тик безгә яшь буын турында да уйларга, аларда да кызыксындыру уятырга кирәк. Мәктәптә укыганда, укытучылар тырышлыгы белән булса да, бала-чага үз яшенә туры килә торган газета-журналларны укый әле. Бу башлангыч дәвамлы булсын өчен, редакцияләргә нишләргә? Әйе, дөрес уйлыйсыз, үзебезнең барлыкны, бездән башка яшәү ярты байлыкны югалтуга тиң икәнне белдереп торырга кирәк.

Газета-журналларыбыз бик югары сыйфатлы булган очракта да аларга барыбер реклама кирәк. Информацион технологияләр көчле үскән заманда моның бер кыенлыгы да юк. Иң беренче чиратта һәр газета, һәр журналның үз сайтын булдыру мөһим. Бу турыда бер тапкыр сүз кузгаттылар шикелле. Күпләр, бигрәк тә консерватив карашлы кешеләр, моңа шикләнеп карыйлар. Укучыларыбызны югалтмабызмы, дип уйлыйлар алар. Юк, югалмый укучылар саны, киресенчә, артачак кына. Газетаның үзен укырга өйрәнгән абунәчеләр аны барыбер алдырачак, укыячак. Мин үзем шундыйлардан, тик сайтлар төзүне дә хуп күрәм. Республикабызда “Шәһри Казан”, “Сабантуй”, “Кәеф ничек?”, “Безнең гәҗит” газеталары, “Гасырлар авазы”, “Ирек мәйданы” журналларының сайтлары бар. Алар шактый кулланучыга хезмәт күрсәтәләр. Дөрес, бездә matbugat.ru cайтында да төрле газета-журналлардан алынган кайбер (ләкин бөтенесен дә түгел) мәгълүматларны табарга мөмкин, әмма бу сайт газета-журналлардагы барлык материалларны да урнаштырмый. Димәк, үзеңнекен булдыру кулайрак. “Казан утлары”, “Идел”, “Сөембикә” кебек әдәби-мәдәни журналларыбызның да электрон версиясе булу зыян итмәс иде.

Беренчедән, газетаның һәм журналның үз сайты булса, аның кулланучысы, һичшиксез, артачак. Яшьләр, студентлар арасында татарлар бик күп. Авылдан килгәннәрне дә истә тотыйк, алда әйткәнемчә, аларның күбесе газета күреп үскән яшьләр. Яшьләр, сайтларга кереп, үзләренә кирәк мәгълүматларны алып кына калмыйча, сайтның форумнарында төрле сораулар бирә һәм аларга җавап та таба алалар.

Икенчедән, үз сайты булган газета-журналлар типографиядә басылып чыккан материаллардан тыш башка күп төрле кызыклы яңалыклар, материаллар бирә алалар. Бу аның куллану мөмкинлеген һәм кулланучылар санын тагын да арттырачак.

Өченчедән, сайтның “Анонс” бүлегендә атна, ай, хәтта берничә ай алдан чыгачак материаллар турында мәгълүмат бирү мөмкинлеге бар. Кайчакта ярты яки берничә ел элек булган материалларны кире кайтып укырга кирәк була. Бу очракта газета эзләп чапмыйсың яисә аны күтәреп йөрмисең, ә интернеттагы сайтны ачып кына карыйсың. Бу бик уңайлы. Әйтәсе килгәнем шул: вакытлы матбугаттан даими файдаланучылар да сайтлардан үзләренә кирәкле элгәрерәк басылган материалны таба алырлар иде. Читтән килеп укучы студент газета алдырмый инде ул, сайтлар алар өчен бигрәк тә кулай.

Дүртенчедән, сайтлар булу белән, газеталарыбызның географиясе дә артачак. Чит илләрдә яшәүче милләттәшләребез бик күп укыйлар. Алар белән ана телебездә эшләп килүче сайтлар аша аралашабыз. Мәсәлән, tarkhanova. ru (бу минем үз сайтым) сайты аша мин Россиянең төрле төбәкләрендә, АКШта,Төркия, Финляндия, Австралия, Германия, Кытай, Япония һәм башка бик күп илләрдә яшәүче милләттәшләребез белән аралашам. Сүз бер-ике җөмлә язышу турында бармый, ә аларның төрле фәнни мәкаләләрне, театр сәнгатенә, күренекле кешеләргә багышланган язмаларны кызыксынып укулары турында бара. Сайтта болар турында автомат рәвештә мәгълүмат биреп барыла. Баштарак кириллицада укысалар да (безнең хәзерге язуны аңлаучылар да бар анда), материалларны латинча графикада бирү мөмкинлегебезне белгәч, күп кенә чит илдәге милләттәшләребезнең үтенүе буенча, мин кайбер язмаларны латин графикасына күчерә башладым, чөнки аларга болай уку җиңелрәк. Алда әйткәнемчә, сайтлар аша төрле газета-журналларыбыз белән илебездән читтә яшәүче күпме милләттәшләребез таныша алыр иде. Иманым камил: бу безнең тарафтан эшләнгән изге эшләрнең берсе булыр иде.

Бишенчедән, эшне профессиональ югарылыкта оештырганда, сайтларда үз рекламаларын урнаштырырга теләүчеләр күп булачак. Бу редакция өчен өстәмә керем китерә алыр иде. Табыш кулланучылар санына бәйле, ә аларның күпме булуы газета сайтларының кирәкле һәм кызыклы материалларга бай, заманча булуыннан тора. Әлбәттә, заман белән бергә атлау зарур. Интернеттан файдаланып эшләү модага иярү генә дип аңларга ярамый. Телисеңме, теләмисеңме, алга карап эш итәргә туры киләчәк.