Gazetamı ällä internet çeltärendäge saytlarmı?

İkese dä bik kiräk, diyär idem min. Gazetanıñ üz urını, üz tayanu noqtası – uquçısı bar. Millätebezne ağartuda, mädäniyätle häm ğıylemle itüdä matbuğat härçaq igelekle eş başkarıp kilde. Patşa Rossiyäsendä ni tatar matbuğatın, ni mäğärifen üsterü öçen, xökümät ber tiyen aqça da bülep birmägän zamannarda da tatarnıñ moğtäbär bayları – iğänäçeläre yardäme belän gazeta-jurnallar çığıp torğan. Tatar xalqı härwaqıt belemgä omtılıp yäşägän. Zıyalı qatlaw wäkilläre belän berrättän bay säwdägärlär häm xalıqnıñ urta qatlawı da matbuğattan faydalanğan. Sovet çorında da matbuğat çaralarınnan faydalanu ğadäti küreneş sanaldı. Här öydä bişär-altışar törle gazeta bula torğan ide. Öyenä gazeta kilgäç, keşe anı uqımıy qalmıy ide. Gel ütkän zamanda söyläwemä ğacäplänmägez, çönki, qızğanıç, bügen gazeta-jurnallar uqu, alardan belem çığanağı bularaq faydalanu tiyeşle däräcädä tügel. Qayçaq uylap quyam: äle yarıy awılda yäşäwçe pensionerlar (alarnıñ kübese sovet çorı tärbiyäse alğan keşelär) bar. Äle xäzer dä qaysı ğına öygä kersäñ dä, ber-ike törle gazeta-jurnalğa tap bulasıñ. Bügenge matbuğattan faydalanuçılar sanı şular isäbenä şaqtıy arta.

Şähärdä eş başqaçaraq tora. Mäsälän, bezneñ tuğız qatlı yortta atnağa ber buşlay kilä torğan reklama gazetalarınnan tış, başqa törlelären aldıruçılarnı (rus telendägeläre turında süz barmıy) kürgänem yuq. Ğadättä min, üzem uqıp-tanışıp çıqqannan soñ, gazetalarnı başta kürşelärgä uqıtam, annan soñ podyezdnıñ berençe qatına töşerep quyam. Şunısı ğacäp: alalar, uqıylar. Bigräk tä “Şähri Qazan”nı yaratalar, xätta kötep toralar. Ni öçen gazetalarnı üzegez aldırmıysız, bäyäläre dä yuğarı tügel bit, digän sorawğa, eş küp, poçtağa barıp yazılırğa waqıt yuq digän sıltawlarnı (iğtibar itegez: beräw dä aqça yuq dimi) işetergä turı kilde. Min şundıy näticä yasadım. Gazetalar belän qızıqsınalar häm uqıylar ikän, dimäk, andağı materiallar qızıq. Tora-bara bezneñ yortta gazeta aldırırğa teläwçelär barlığı da belende. Ber-ikese yazıldı da. Bu passiv propaganda alıp barğanda şulay, ägär çınlap torıp eşläsäñ, gazeta uquçılarnıñ sanın küpkä arttırırğa mömkinder, möğayen. Mäsälän, predpriyatiyelärgä barıp yazu eşen oyıştıru mömkinder dip sanıym.

Uquçılar sanınıñ kimüwe aqçağa ğına da bäyle tügel, minemçä. Uylana torğaç, min şundıy fikergä kildem: berençedän, iñ elek gazeta-jurnallarıbıznıñ sıyfatın yaxşırtırğa kiräk. Qızıqsındıram dip, tossız mäzäklär yäisä kildele-kittele mäğlümatlar, sıyfatsız äsärlär bastıru belän şöğıllänsäñ, yıraq kitä almıysıñ. Alar belän yuğarı zäwıqlı uquçı tärbiyäläp bulmıy. Matbuğat çığanaqlarınıñ qızıqlı rubrikaları da, törle kontingent uquçılarnıñ hämmäse öçen dä yaraqlı materialları da citärlek bulsın. Misalğa min “Mädäni comğa” gazetasın kiterä alam. Monda bar da uylanılğan: fän häm sänğatkä dä, mäğärif-mädäniyätkä dä, törle janrdağı ädäbi äsärlärgä dä häm başqa küp kenä mäğlümati materiallarğa da urın birelgän. Kürenekle şäxeslärebez turında da şunnan uqıy alabız. Qaysı sanın uqısañ da, üzeñä kiräkle närsäne alıp bula bu gazetadan. Şäxsän min “Mädäni comğa”nı tatar dönyäsınıñ Mäkkäsenä tiñlim.

İkençedän, bezdä gazeta-jurnallar turında mäğlümat bik az. Döres, bezgä, törle gazetalar häm “Qazan utları”n uqıp tärbiyälängän buwın keşelärenä, bu kiräk tä tügel. Bez nindi şartlarda yäşäsäk tä, berençe çiratta tamaq mäs’äläsen tügel, ruxıbıznı qayğırtaçaqbız, tik bezgä yäş buwın turında da uylarğa, alarda da qızıqsındıru uyatırğa kiräk. Mäktäptä uqığanda, uqıtuçılar tırışlığı belän bulsa da, bala-çağa üz yaşenä turı kilä torğan gazeta-jurnallarnı uqıy äle. Bu başlanğıç däwamlı bulsın öçen, redaktsiyälärgä nişlärgä? Äye, döres uylıysız, üzebezneñ barlıqnı, bezdän başqa yäşäw yartı baylıqnı yuğaltuğa tiñ ikänne belderep torırğa kiräk.

Gazeta-jurnallarıbız bik yuğarı sıyfatlı bulğan oçraqta da alarğa barıber reklama kiräk. İnformatsion texnologiyälär köçle üskän zamanda monıñ ber qıyınlığı da yuq. İñ berençe çiratta här gazeta, här jurnalnıñ üz saytın buldıru möhim. Bu turıda ber tapqır süz quzğattılar şikelle. Küplär, bigräk tä konservativ qaraşlı keşelär, moña şiklänep qarıylar. Uquçılarıbıznı yuğaltmabızmı, dip uylıylar alar. Yuq, yuğalmıy uquçılar sanı, kiresençä, artaçaq qına. Gazetanıñ üzen uqırğa öyrängän abunäçelär anı barıber aldıraçaq, uqıyaçaq. Min üzem şundıylardan, tik saytlar tözüne dä xup küräm. Respublikabızda “Şähri Qazan”, “Sabantuy”, “Käyef niçek?”, “Bezneñ gäcit” gazetaları, “Ğasırlar awazı”, “İrek mäydanı” jurnallarınıñ saytları bar. Alar şaqtıy qullanuçığa xezmät kürsätälär. Döres, bezdä matbugat.ru caytında da törle gazeta-jurnallardan alınğan qayber (läkin bötenesen dä tügel) mäğlümatlarnı tabarğa mömkin, ämma bu sayt gazeta-jurnallardağı barlıq materiallarnı da urnaştırmıy. Dimäk, üzeñneken buldıru qulayraq. “Qazan utları”, “İdel”, “Söyembikä” kebek ädäbi-mädäni jurnallarıbıznıñ da elektron versiyäse bulu zıyan itmäs ide.

Berençedän, gazetanıñ häm jurnalnıñ üz saytı bulsa, anıñ qullanuçısı, hiçşiksez, artaçaq. Yäşlär, studentlar arasında tatarlar bik küp. Awıldan kilgännärne dä istä totıyq, alda äytkänemçä, alarnıñ kübese gazeta kürep üskän yäşlär. Yäşlär, saytlarğa kerep, üzlärenä kiräk mäğlümatlarnı alıp qına qalmıyça, saytnıñ forumnarında törle sorawlar birä häm alarğa cawap ta taba alalar.
İkençedän, üz saytı bulğan gazeta-jurnallar tipografiyädä basılıp çıqqan materiallardan tış başqa küp törle qızıqlı yañalıqlar, materiallar birä alalar. Bu anıñ qullanu mömkinlegen häm qullanuçılar sanın tağın da arttıraçaq.

Öçençedän, saytnıñ “Anons” bülegendä atna, ay, xätta berniçä ay aldan çığaçaq materiallar turında mäğlümat birü mömkinlege bar. Qayçaqta yartı yäki berniçä yıl elek bulğan materiallarnı kire qaytıp uqırğa kiräk bula. Bu oçraqta gazeta ezläp çapmıysıñ yäisä anı kütärep yörmiseñ, ä internettağı saytnı açıp qına qarıysıñ. Bu bik uñaylı. Äytäse kilgänem şul: waqıtlı matbuğattan daimi faydalanuçılar da saytlardan üzlärenä kiräkle elgäreräk basılğan materialnı taba alırlar ide. Çittän kilep uquçı student gazeta aldırmıy inde ul, saytlar alar öçen bigräk tä qulay.

Dürtençedän, saytlar bulu belän, gazetalarıbıznıñ geografiyäse dä artaçaq. Çit illärdä yäşäwçe millättäşlärebez bik küp uqıylar. Alar belän ana telebezdä eşläp kilüçe saytlar aşa aralaşabız. Mäsälän, tarkhanova. ru (bu minem üz saytım) saytı aşa min Rossiyäneñ törle töbäklärendä, AQŞta,Törkiyä, Finlyandiya, Avstraliya, Germaniya, Qıtay, Yaponiya häm başqa bik küp illärdä yäşäwçe millättäşlärebez belän aralaşam. Süz ber-ike cömlä yazışu turında barmıy, ä alarnıñ törle fänni mäqälälärne, teatr sänğatenä, kürenekle keşelärgä bağışlanğan yazmalarnı qızıqsınıp uquları turında bara. Saytta bolar turında avtomat räweştä mäğlümat birep barıla. Baştaraq kirillitsada uqısalar da (bezneñ xäzerge yazunı añlawçılar da bar anda), materiallarnı latinça grafikada birü mömkinlegebezne belgäç, küp kenä çit ildäge millättäşlärebezneñ ütenüwe buyınça, min qayber yazmalarnı latin grafikasına küçerä başladım, çönki alarğa bolay uqu ciñelräk. Alda äytkänemçä, saytlar aşa törle gazeta-jurnallarıbız belän ilebezdän çittä yäşäwçe küpme millättäşlärebez tanışa alır ide. İmanım qamil: bu bezneñ taraftan eşlängän izge eşlärneñ berse bulır ide.

Bişençedän, eşne professional’ yuğarılıqta oyıştırğanda, saytlarda üz reklamaların urnaştırırğa teläwçelär küp bulaçaq. Bu redaktsiya öçen östämä kerem kiterä alır ide. Tabış qullanuçılar sanına bäyle, ä alarnıñ küpme buluwı gazeta saytlarınıñ kiräkle häm qızıqlı materiallarğa bay, zamança buluwınnan tora. Älbättä, zaman belän bergä atlaw zarur. İnternettan faydalanıp eşläw modağa iyärü genä dip añlarğa yaramıy. Teliseñme, telämiseñme, alğa qarap eş itärgä turı kiläçäk.