Professional’-pedagogik häm metodik eş täcribäse belän urtaqlaşu turında

Mäktäptä ana telen häm ädäbiyatın uqıtu däwerendä min şuña inandım: uqıtuçı balalarğa belem birü belän genä çiklänep qalmıyça, üzeneñ eş täcribäsen başqa uqıtuçılar belän urtaqlaşırğa, yäşlärgä yärdäm itärgä dä tiyeş. Ğomumän, belem birü ölkäsendä eşläwçeneñ töp missiyäse dä şunnan ğıybärät dip sanıym.

Min üzem 1991 yıldan birle Yar Çallı Özleksez pedagogik belem birü institutı (ÖPBBİ) qarşında attestatsiyälänüçe uqıtuçılarnıñ eş täcribälären öyränü häm tikşerü maqsatınnan oyıştırılğan ekspert törkemendä (döres, xäzer bezneñ bu törkem Metodik mäğlümatlaştıru üzägenä qarıy) eşlim. Tikşerü eşe üz çiratında zur cawaplılıq ta sorıy, çönki sin här uqıtuçığa metodik kiñäşlär birä alırlıq belemgä, eş täcribäsenä iyä bulırğa tiyeş. İñ ähämiyätlese: eş barışında tuplanğan täcribä belän urtaqlaşu kiräk. ÖPBBİ bu ölkädä sistemalı eşläp kilä, yäğni icadi eşläwçe uqıtuçılarğa region-respublika konferentsiyälärendä, seminarlarında çığışlar yasarğa, açıq däreslär kürsätergä, eş täcribäse turında jurnallarda bastırıp çığarırğa yärdäm itä. “Tatar xalqınıñ ädäbi häm ruxi mirasın ädäbiyät däreslärendä faydalanu” dip atalğan metodik eş teması buyınça baytaq qına täcribä tuplağaç, üz eşçänlegem turında başqa uqıtuçılarğa da citkerergä kiräk digän fikergä kildem. Şularnıñ qayberläre turında (2004 yıldan başlap) äytep kitäsem kilä.

2004 yılnıñ 16 oktyabrendä “Belem birüne modernizatsiyäläw şartlarında tatar telen häm ädäbiyatın uqıtuda yaña texnologiyälär” iseme astında oyıştırılğan regional’ kurslarda belem aluçı uqıtuçılar öçen “Möxämmäd’yarnıñ “Töxfäi märdan” poemasın analizlaw” temasına açıq däres birdem. Bu däres, berençedän, üstereşle uqıtu texnologiyäsenä nigezlängän ezlänü häm tikşerenü häm, ikençedän, icadi şäxes tärbiyäläwgä yünäleş totqan däres bularaq qabul itelde.

2005 yılnıñ 29 oktyabrendä ÖPBBİ qarşında oyıştırılğan regional’ seminarda qatnaşuçılar öçen ”Ä.Yeniki xikäyälärendä keşelärneñ küñel dönyäsın surätläw üzençälekläre” temasına ütkärelgän açıq däres tä uñışlı ütte häm bastıruğa täqdim itelde. Ul “Belem.ru” saytında da urnaştırıldı.

2007 yılnıñ 14 noyabrendä regional’ kurslar öçen “Ä. Fäyzineñ “Tuqay” romanı buyınça “Ğabdullanıñ Cayıq mädräsäsendä uquwı” bülegen analizlaw” teması buyınça häm şundıy uq kurslar öçen 2007 yılnıñ 23 ğıynwarında ütkärelgän “İ. Yüzeyevnıñ “Baqçaçı turında ballada”sın analizlaw” däresläre dä “Belem.ru” saytında urın aldılar. Alardan baytaq uqıtuçılarnıñ faydalanuwı bilgele.

Uylap tözelgän, här uquçınıñ şäxsi üzençäleklären isäpkä alıp eşläw mömkinlegen birä torğan uqıtu programması buldıru uqıtu sistemasınıñ töp şartı bulıp tora. Tatar tele häm ädäbiyatın uqıtu programmaların qamilläşterü turında küp söylände, beraz ğına bulsa da eş başlandı, ämma qänäğätlänerlek däräcädä tügel. Soñğı yıllarda programmalar tözü eşenä uqıtuçılarnı da tartu küzätelä, al’ternativ programmalar da eşlänä. Yar Çallıda bu mäs’älälär buyınça respublika fänni-ğämäli konferentsiyäläreneñ ütkärelüwe näq şunı raslıy.

2006 yılnıñ 13-14 aprelendä “Bilingval’ belem birü şartlarında tatar telen uqıtunıñ zamança texnologiyäläre” iseme astında uzdırılğan fänni-ğämäli konferentsiyädä min “Bilingval’ şäxes tärbiyäläw häm uqıtu şartlarında tatar tele häm ädäbiyatın uqıtunıñ xäzerge programmaları häm däreslekläre” temasına doklad yasap, üz täqdimnäremne kerttem. Bu çığışım iñ elek ÖPBBİ bazasında 2006 yılda bastırılğan “Bilingval’ belem birü şartlarında tellär uqıtunıñ zamança texnologiyäläre” cıyıntığında, ä 2007 yılda Tatarstan Respublikası Ministrlar kabinetı tarafınnan çığarılğan “Tatarstan Respublikası Däwlät telläre qullanılışınıñ sotsiolingvistik problemaları” isemle fänni mäqälälär cıyıntığında urın aldı.

Xäzerge çorda ana tele häm ädäbiyatı uqıtuçıları da här yañalıqtan, şul isäptän yaña texnologiyälärdän faydalanırğa, alarnıñ otışlıların saylap ala belergä tiyeşlär. Min üzem ädäbiyät uqıtuda A. Yaxin sisteması häm Ä.Z. Räximovnıñ “Üstereşle uqıtu” texnologiyäsenä östenlek biräm. 2007 yıldan başlap mul’timedia texnologiyälären dä qullanışqa kertä başladım. Bu ölkädäge eş täcribäm belän 2007 yılnıñ 11 oktyabrendä, şul uq yılnıñ dekabrendä ÖPBBİ qarşında oyıştırılğan regional’ kursta häm ğämäli konferentsiyädä “Tatar ädäbiyatı däreslärendä mul’timedia texnologiyälären qullanu” häm “Üstereşle uqıtu texnologiyäsen qullanu täcribäse” temalarına yasağan çığışlarım aşa urtaqlaştım.

Qayber açıq däreslärneñ plan-eşkärtmäläre “Mäğärif”, “Fän häm mäktäp” jurnallarında, Yar Çallı “Mäğrifät” basmasında çıqqan cıyıntıqta dönyä kürdelär. Alarnıñ berniçäse, mäsälän, “II klassta uyınlı däres”, “Äniyemä iñ matur süz, iñ tatlı süz”, “Süz çığar şağıyrlärdän xikmät berlän” digännäre üzemneñ saytımda häm “Belem.ru” saytında urın aldılar.

Ädäbi mirasıbıznı qullanunıñ tağın ber otışlı yağı bar. Ul – uquçılarnı referatlar yazarğa öyrätü. 2006-2009 yıllar aralığında uquçılarım biş-altı fänni xezmät – törle temalarğa referatlar yazdılar. Monıñ ähämiyäte iskitkeç zur: uquçı törle çığanaqlar belän eşlärgä öyränä, ezlänä, uylıy, näticä yasıy, üz fikeren äytä. Uqıtuçı fänni citäkçegä äylänä häm, älbättä, uqçısı belän bergä ezlänä. Uquçılarımnıñ “Möxämmäd’yarnıñ “Töxfäi märdan” poemasında äxlaq mäs’äläläre” (2007), “F. Ämirxan – psixologik analiz ostası” (2008), “İdel Bolğarı xannarı” (2009), “Ruxi iman saflığı” (2009) temalarına yazğan referatlarınıñ barısı da prizlı urınnarğa layıq buldı häm “Belem.ru” saytına urnaştırıldı.

Ädäbiyät härçaq alğa bara, yañadan-yaña äsärlär häm avtorlar barlıqqa kilä. Belem birü yulında artta qalırğa yaramıy, şuña kürä uqıtuçı här yañalıqtan xäbärdar torırğa, härwaqıt üseş xälendä bulırğa tiyeş. Yaña äsärlär belän tanışıp baru, alarğa tiyeşle bäyä birü häm şunnan soñ ğına däreslärdä qullanu otışlı bulaçaq. Şul maqsatnı küzdä totıp, min ädäbiyatıbız tarixında layıqlı urın alırğa tiyeş dip sanağan äsärlärebezne öyränep, alarğa analiz yasarğa tırışam. 2008 yılda W. İmamovnıñ “Qazan dastanı” äsären analizlap, “Mäydan” jurnalında ul “Qazan dastanı – qıymmätle ruxi xäzinä” iseme belän basılıp çıqtı. Monnan tış R. Batullanıñ “Yäş aralaş kölü” dramasın analizladım. Teatrğa yörüçe küpsanlı mäktäp balalarına äsärne döres añlarğa yärdäm itä mondıy yazmalar. Sanap kitelgän bu xezmätlär “Belem.ru” saytına da urnaştırıldı.

Täcribä urtaqlaşu maqsatınnan törle çığanaqlarda urın alğan xezmätlärem uqıtuçılarğa yärdäm itärlär dip uylıym. Alar turında fikerläregezne dä citkersägez, sezgä räxmätle bulırmın.

Güzäliyä İnsaf qızı Tarxanova

VK фикерләре