Кушма җөмләгә синтаксик анализ ясау

Кушма җөмләгә анализ ясаганда, аның бөтен үзенчәлекләре дә күрсәтелә:
а) тезмә яки иярченле, катнаш, күп иярченле, күп тезмәле;
б) тезмә кушма җөмлә булса, бәйләүче чаралар һәм мәгънә мөнәсәбәте күрсәтелә;
в) иярченле кушма җөмлә икән, бәйләү чарасы, төзелеше күрсәтелә;
г) күп иярченле җөмлә булса, мәгънәсе һәм формасы, бәйләнеш төре (тиңдәш иярүле, тиңдәш түгел иярүле, бер-бер артлы иярүле, берничә төр иярүле) күрсәтелә;
д) катнаш яки күп тезмәле булса, мәгънә һәм форма бәйләнешләре сорала.

Анализ ясаганнан соң, җөмләнең схемасы күрсәтелә һәм тулы атамасы язып куела.

Мәсәлән,

⁽¹⁾Тиз генә берәр нәрсә төзергә кирәк булып та, ⁽²⁾осталар таба алмыйча зар елап йөргән чакларында, ул, аптырап, тагы шушы ⁽³⁾тирәсе ⁽⁴⁾чыпчык очып кермәслек ⁽³⁾биек койма белән кеше күзеннән ышыкланган ⁽²⁾калай түбәле йортның ишеген кагарга мәҗбүр була.

Бу – берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә.

⁽¹⁾Былтыр җуйган балдагымны быел таптым идәннән; ⁽²⁾ел узганны ⁽³⁾шуннан белдем: ⁽⁴⁾Шакир тагын өйләнгән.

Бу – катлаулы катнаш кушма җөмлә.

⁽¹⁾Ул ⁽²⁾кояш чыккан якка ⁽¹⁾китте.

Бу – синтетик иярчен урын җөмләле кушма җөмлә.

Ә хәзер берничә җөмләгә мөстәкыйль рәвештә синтаксик анализ ясап карагыз.

1. Еллар үтеп, бара торгач картайсам да,
   Бөкрем чыгып бетсә дә, хәлдән тайсам да,
   Күңелем минем япь-яшь калыр,
                                                һич картаймас,
   Җаным көчле булып калыр,
                                           хәлдән таймас. (Г. Тукай)

2. Син яраткан, мин яраткан дустыбыз бүген кунакка килде.

3. Ләкин шунысы билгеле: Хәлим аты күргән тәрбияне бу атларның берсе дә күрмәде. (И. Гази)

4. Автобус тукталышына сары чәчләре таралып төшкән унике-унөч яшьләрендәге бер үсмер кыз килеп чыкты. (Г. Ахунов)

5. Шаян дусы хәзер кулбашлары салынган, йөзе кара-сары булып кипкән, күзләре нурсыз, үзе дә дәртсез бер казакъ хатынына әверелгән иде (Г. Ибраһимов)