Кушма җөмләгә синтаксик анализ ясау

Кушма җөмләгә синтаксик анализ ясау
Тарханова Гүзәлия 30 iyul', 2010 - 21:38

Кушма җөмләгә анализ ясаганда, аның бөтен үзенчәлекләре дә күрсәтелә:
а) тезмә яки иярченле, катнаш, күп иярченле, күп тезмәле;
б) тезмә кушма җөмлә булса, бәйләүче чаралар һәм мәгънә мөнәсәбәте күрсәтелә;
в) иярченле кушма җөмлә икән, бәйләү чарасы, төзелеше күрсәтелә;
г) күп иярченле җөмлә булса, мәгънәсе һәм формасы, бәйләнеш төре (тиңдәш иярүле, тиңдәш түгел иярүле, бер-бер артлы иярүле, берничә төр иярүле) күрсәтелә;
д) катнаш яки күп тезмәле булса, мәгънә һәм форма бәйләнешләре сорала.

Анализ ясаганнан соң, җөмләнең схемасы күрсәтелә һәм тулы атамасы язып куела.

Мәсәлән,

(1)Тиз генә берәр нәрсә төзергә кирәк булып та, (2)осталар таба алмыйча зар елап йөргән чакларында, ул, аптырап, тагы шушы (3)тирәсе (4)чыпчык очып кермәслек (3)биек койма белән кеше күзеннән ышыкланган (2)калай түбәле йортның ишеген кагарга мәҗбүр була.

Схема1

Бу – берничә төр иярүле күп иярченле катлаулы кушма җөмлә.

 

(1)Былтыр җуйган балдагымны быел таптым идәннән; (2)ел узганны (3)шуннан белдем: (4)Шакир тагын өйләнгән.

Схема 3

Бу – катлаулы катнаш кушма җөмлә.

 

(1)Ул (2)кояш чыккан якка (1)китте.

Схема2

Бу – синтетик иярчен урын җөмләле кушма җөмлә.

 

Ә хәзер берничә җөмләгә мөстәкыйль рәвештә синтаксик анализ ясап карагыз.

1. Еллар үтеп, бара торгач картайсам да,
   Бөкрем чыгып бетсә дә, хәлдән тайсам да,
   Күңелем минем япь-яшь калыр,
                                                һич картаймас,
   Җаным көчле булып калыр,
                                           хәлдән таймас. (Г. Тукай)

2. Син яраткан, мин яраткан дустыбыз бүген кунакка килде.

3. Ләкин шунысы билгеле: Хәлим аты күргән тәрбияне бу атларның берсе дә күрмәде. (И. Гази)

4. Автобус тукталышына сары чәчләре таралып төшкән унике-унөч яшьләрендәге бер үсмер кыз килеп чыкты. (Г. Ахунов)

5. Шаян дусы хәзер кулбашлары салынган, йөзе кара-сары булып кипкән, күзләре нурсыз, үзе дә дәртсез бер казакъ хатынына әверелгән иде (Г. Ибраһимов)

VK фикерләре